Theo nghiên cứu từ Đại học Newcastle (Australia), mỗi người hấp thụ trung bình khoảng 2.000 hạt vi nhựa (microplastic) mỗi tuần – tương đương trọng lượng của một chiếc thẻ ngân hàng. Vi nhựa có kích thước dưới 5mm, đến từ rác thải nhựa đang phân hủy, sợi vải nhân tạo, sản phẩm chăm sóc cá nhân... Chúng len lỏi vào nguồn nước, không khí, thực phẩm và dần tích tụ trong cơ thể.

Hình 1: Rác thải nhựa trên biển (Nguồn: Internet)

Mỗi năm, thế giới thải ra khoảng 360 triệu tấn rác nhựa; riêng Việt Nam chiếm hơn 2 triệu tấn, trong đó chỉ khoảng 30% được tái chế. Phần còn lại bị đốt, chôn lấp hoặc trôi ra môi trường, tạo điều kiện cho vi nhựa lan rộng.

Nhiều nghiên cứu đã phát hiện vi nhựa trong phổi, gan, thận, máu, nhau thai, tinh dịch và sữa mẹ. Đáng lo ngại, nồng độ cao nhất được ghi nhận trong não – lên tới mức tương đương một thìa nhựa vụn. Vi nhựa có thể gây tổn thương tế bào, viêm nhiễm, rối loạn chức năng cơ quan và tăng nguy cơ đau tim, đột quỵ, ung thư.

Mặc dù gần như không thể tránh hoàn toàn vi nhựa, những cách để con người hạn chế việc tiếp xúc với chúng như: Không uống nước từ chai nhựa, đun sôi và lọc nước máy, tránh dùng thớt nhựa hay hộp nhựa đựng thực phẩm... là những cách để hạn chế lượng vi nhựa nạp vào cơ thể.

Các nguồn phổ biến gây vi nhựa cho con người khi sử dụng như:

1. Nước đóng chai

Nước đóng chai hiện là một trong những loại đồ uống phổ biến nhất toàn cầu, được ưa chuộng nhờ tính tiện dụng và khả năng tiếp cận dễ dàng. Tuy nhiên, các nghiên cứu gần đây đã chỉ ra rằng nước đóng chai là nguồn phơi nhiễm vi nhựa đáng kể đối với con người. Vi nhựa (microplastics), là những hạt nhựa có kích thước nhỏ hơn 5mm, có thể được giải phóng từ thành chai nhựa, đặc biệt khi chai bị bóp, va đập hoặc tiếp xúc với nhiệt độ cao.

Hình 2: Hạt vi nhựa từ nước đóng chai (Nguồn: Internet)

Các hạt vi nhựa này có thể bong ra từ bề mặt bên trong của chai và lẫn vào nước, sau đó được con người tiêu thụ một cách vô thức qua quá trình uống. Một số nghiên cứu chỉ ra rằng việc sử dụng chai nhựa nhiều lần hoặc để trong điều kiện nhiệt độ không phù hợp làm tăng đáng kể mật độ vi nhựa trong nước uống. Do đó, các tổ chức y tế và chuyên gia môi trường khuyến nghị thay thế chai nhựa dùng một lần bằng các loại bình đựng nước có thể tái sử dụng, làm từ vật liệu an toàn như thép không gỉ hoặc thủy tinh.

Ngoài ra, việc xử lý nước trước khi sử dụng cũng đóng vai trò thiết yếu trong việc hạn chế vi nhựa. Một nghiên cứu công bố năm 2024 cho thấy việc đun sôi và lọc nước máy có thể làm giảm tới 90% hàm lượng vi nhựa và nhựa nano trong nước, cho thấy hiệu quả rõ rệt của các biện pháp truyền thống trong việc bảo vệ sức khỏe con người khỏi vi nhựa.

2. Muối ăn

Muối ăn vốn được cho là có hàm lượng vi nhựa khá cao, chứa khoảng 0,005 microgam nhựa mỗi gram muối. Theo công bố của nhóm tác giả Hyemi Lee, có hai con đường chính hạt vi nhựa xâm nhập vào muối ăn:

Thứ nhất, từ nguồn ô nhiễm nhựa ở biển dẫn đến sự hình thành và hiện diện khắp nơi của các hạt vi nhựa. Trên thực tế, các mảnh vụn nhựa chiếm khoảng 60 - 80% tổng số rác thải biển, một số khu vực các mảnh vụn nhựa lên tới 90 - 95%. Các hạt vi nhựa hiện diện trong môi trường là kết quả của sự phân hủy liên tiếp và thay đổi các mảnh nhựa lớn hơn (thông qua sinh học, quang hóa hoặc phân hủy cơ học) trong môi trường, hoặc ngay từ đầu đã ở dạng các hạt có kích thước siêu nhỏ được sử dụng rộng rãi trong sản xuất nhiều loại sản phẩm sử dụng hàng ngày. Đây là nguồn vi nhựa chính xâm nhập vào muối biển và muối hồ.

Thứ hai, sự nhiễm bẩn trong quá trình chế biến và đóng gói do sử dụng dụng cụ và vật liệu đóng gói sản phẩm cuối cùng có thành phần từ nhựa. Đây là nguồn vi nhựa bị nghi ngờ trong muối mỏ.

3. Thớt nhựa

Các nhà khoa học cho biết thớt nhựa là một nguồn vi nhựa ảnh hưởng nghiêm trọng đến sức khỏe con người. Nhóm nghiên cứu đưa ra giả thuyết người sử dụng thớt nhựa có thể tiếp xúc với hàng triệu hạt nhựa do dao chém liên tục lên bề mặt thớt.

Uớc tính rằng mỗi năm, việc sử dụng thớt bằng polypropylene (nhựa PP) tương đương với việc tiêu thụ 49,5 gram vi nhựa, trong khi thớt làm từ polyethylene có thể gây ra lượng vi nhựa lên đến 50,7 gram.

Ngoài việc giúp giảm tiếp xúc với vi nhựa, thớt gỗ và thớt kim loại còn bền hơn, thân thiện với môi trường, dễ vệ sinh.

4. Không dùng lò vi sóng để hâm nóng hộp nhựa

Việc sử dụng lò vi sóng để hâm nóng thực phẩm trong hộp nhựa đã trở nên phổ biến nhờ tính tiện lợi, song nhiều bằng chứng khoa học cho thấy hành vi này có thể gây phơi nhiễm vi nhựa và nhựa nano ở mức độ đáng kể. Theo nghiên cứu của Kazi Albab Hussain và cộng sự, khi đun nóng trong lò vi sóng, một số loại hộp nhựa có thể giải phóng hơn 2 tỷ hạt nhựa nano và 4 triệu hạt vi nhựa trên mỗi centimet vuông bề mặt hộp, chỉ trong vòng 3 phút gia nhiệt.

Đáng chú ý, lượng hạt giải phóng này phụ thuộc vào loại nhựa sử dụng. Các vật liệu làm từ polyethylene (PE) – một loại nhựa nhiệt dẻo phổ biến trong túi và màng bọc thực phẩm – cho thấy khả năng phát thải vi nhựa cao hơn so với polypropylene (PP), vốn được xem là an toàn hơn nhưng vẫn có nguy cơ phát tán hạt nhựa khi tiếp xúc nhiệt độ cao.

Không chỉ trong điều kiện nhiệt, các nhà nghiên cứu còn phát hiện rằng ngay cả khi bảo quản hộp nhựa ở nhiệt độ phòng hoặc trong tủ lạnh trong thời gian dài (lên đến 6 tháng), các sản phẩm này vẫn có thể giải phóng hàng triệu đến hàng tỷ hạt vi nhựa và nhựa nano vào thực phẩm hoặc môi trường xung quanh. Điều này cho thấy việc sử dụng hộp nhựa, dù không hâm nóng, vẫn là nguồn phát tán vi nhựa tiềm ẩn theo thời gian.

Trước những rủi ro đó, các chuyên gia y tế và môi trường khuyến nghị người tiêu dùng không nên dùng hộp nhựa trong lò vi sóng, đồng thời hạn chế bảo quản thực phẩm trong hộp nhựa lâu ngày. Thay vào đó, nên ưu tiên sử dụng các vật liệu an toàn hơn như thủy tinh chịu nhiệt, inox không gỉ, hoặc các sản phẩm có chứng nhận an toàn thực phẩm, nhằm giảm thiểu nguy cơ tiếp xúc vi nhựa thông qua đường tiêu hóa. Ngoài ra, việc hạn chế tiêu thụ thức ăn đóng hộp và thực phẩm chế biến sẵn – vốn thường đi kèm với bao bì nhựa – cũng là một giải pháp cần thiết để bảo vệ sức khỏe lâu dài

Tài liệu tham khảo:

1. https://www.statista.com/topics/5401/global-plastic-waste/

2. Yue li và cộng sự, Microplastics in the human body: A comprehensive review of exposure, distribution, migration mechanisms, and toxicity. Science of The Total Environment, Volume 946, 10 October 2024, 174215.

3. Hyemi Lee và cộng sự, Microplastic contamination of table salts from Taiwan, including a global review. Scientific Reports, Volume 9, Article number: 10145 (2019)

4. Kazi Albab Hussain và cộng sự, Assessing the Release of Microplastics and Nanoplastics from Plastic Containers and Reusable Food Pouches: Implications for Human Health. Environ Sci Technol, 2023 Jul 4;Vol.57(26):9782-9792.