Khoa Công Nghệ Nông Nghiệp – Viện NC Ứng dụng CNSH Hoàn Hảo, VHU
Tất cả các cá thể sinh học đều có vòng đời bao gồm 4 giai đoạn: Khởi phát, sinh trưởng, phát triển và lụi tàn. Tương tự, virus có các giai đoạn phát triển tương ứng. Để sinh trưởng, virus cần năng lượng trong quá trình sinh tổng hợp. Tuy nhiên vấn đề là, khác với con người, động - thực vật hay vi sinh vật (vsv), virus sử dụng chính các hoạt chất sinh học, cấu trúc phân tử hoặc các thành phần của tế bào vật chủ làm nguyên liệu sinh tổng hợp cho quá trình sinh trưởng của mình. Điều này gây ra hậu quả tế bào vật chủ bị phá vỡ hay phân hủy và trong một số các chủng virus còn tạo ra các độc tố, là các sản phẩm trung gian trong quá trình sinh tổng hợp tế bào chất của virus.
Theo thời gian, virus phát triển theo cấp số nhân khoảng vài triệu đơn vị. Cùng với sự sinh trưởng của mình, virus gây ra sự phân hủy số lượng lớn các tế bào sống. Hệ quả các cơ quan trong vật chủ (động vật hay con người ) bị tổn thương, kết quả sức khỏe bị tổn thương nhẹ là ho, sổ mũi và nặng có thể là tử vong.
Hình ảnh: Đường sinh trưởng của vsv theo thời gian bao gồm 4 giai đoạn: Khởi phát (lag phase), sinh trưởng (exponential phase), phát triển (stationary phase) và lụi tàn (death phase).
Nidovirales là một họ virus sinh trưởng trên vật chủ là động vật và bao gồm cả con người. Theo tiếng latin, Nidovirales có nghĩa là cái “ổ”. Nidovirales bao gồm 5 họ: Coronavirus, Torovirus, Bafinivirus, Okavirus, và Arterivirus.
Hình ảnh: Các họ virus Nidovirales
Coronavirus có dạng hình cầu, đường kính 120 ÷ 160 nm ( 1m = 1 tỷ nm). Bề mặt có các đinh ghim hình lá, mỗi đinh ghim như vậy dài 15 ÷ 20 nm. Chữ Corona là tên miêu tả hình dạng virus có vành tán (corona) bao xung quanh virus. Coronavirus có nhiều chủng loài, nhưng chỉ có 7 loài được xác định là lây cho người ( tính luôn cả covid-19).
1. 229E (α coronavirus)
2. NL63 (α coronavirus)
3. OC43 (β coronavirus)
4. HKU1 (β coronavirus)
5. MERS-CoV (β coronavirus gây hội chứng hô hấp Trung Đông, hay MERS)
6. SARS-CoV (β coronavirus gây ra hội chứng hô hấp cấp tính nặng, hoặc SARS)
7. Covid-19 (β coronavirus gây ra hội chứng hô hấp cấp tính nặng)
Hình ảnh: Coronavirus có 4 nhóm: α, β, γ, δ. Trong đó các loài gây bệnh hiện nay đều thuộc nhóm α và β.
Covid-19 còn được gọi là virus viêm phổi Vũ Hán, là một chủng coronavirus gây ra bệnh viêm đường hô hấp cấp tính nặng. Đây là loại chủng virus mới chưa từng xuất hiện ở người. Virus viêm phổi Vũ Hán cùng họ với loại đã gây dịch suy hô hấp cấp tính SARS vào năm 2003, do đó virus viêm phổi Vũ Hán còn có tên là SARS-CoV-2.
Virus viêm phổi Vũ Hán có đặc tính là dòng virus đơn RNA dương tính ((+)ssRNA virus), có thể ngay lập tức thực hiện quá trình sao mã khi lây vào tế bào vật chủ mà không cần mRNA. Do đó, tuy mất thời gian sinh trưởng nhưng khả năng phát triển rất mạnh vì có khả năng đột biến nhanh, thích nghi tốt với nhiều thay đổi của môi trường.
Hình ảnh: Hình mô phỏng máy tính và mặt cắt ngang virus viêm phổi Vũ Hán.
Bệnh viêm phổi Vũ Hán, là một bệnh đường hô hấp cấp tính truyền nhiễm gây ra bởi virus viêm phổi Vũ Hán, xuất phát thành dịch bệnh viêm phổi tại thành phố Vũ Hán, Trung Hoa năm 2019 [2].
Hình ảnh: Số ca lây nhiễm bệnh viêm phổi Vũ Hán trên toàn Trung Hoa, tính tới thời điểm 03/03/2020.
Virus viêm phổi Vũ Hán tấn công vào phần dưới của hệ hô hấp như phổi nên các triệu chứng thường nặng hơn, và khi có triệu chứng thì nguy hiểm hơn [3].
Các triệu chứng khác biệt bao gồm [4]:
1. Sốt cao (trên 102 độ F hay 39.4 độ C), ho khan, đau cổ
2. Khó thở, như bị đuối nước.
3. Viêm phổi
4. Nhức đầu
5. Nóng lạnh
6. Sổ mũi, ho có nước và đờm
7. Hắt xì
Virus viêm phổi Vũ Hán được cho là có nguồn gốc từ động vật nhưng phương thức lây truyền chủ yếu là lây truyền từ người sang người, thông qua các giọt dịch hô hấp mà con người hắt hơi, ho hoặc thở ra [5].
Hình ảnh: Các triệu chứng bệnh viêm phổi Vũ Hán.
Một người nhiễm bệnh có thể xuất hiện các triệu chứng sau thời gian ủ bệnh kéo dài từ 2 đến 14 ngày, trong thời gian đó người nhiễm bệnh có thể lây nhiễm cho người khác [6].
Các triệu chứng của bệnh viêm phổi Vũ Hán rất giống với các triệu chứng của bệnh cảm thông thường do thời tiết. Dựa vào dữ liệu phân tích dịch tễ, sự khác biệt về triệu chứng của bệnh viêm phổi Vũ Hán so với bệnh cảm mùa cụ thể theo bảng mô tả sau [7].
Bảng 1: Bảng so sánh mức độ triệu chứng giữa bệnh viêm phổi Vũ Hán và các bệnh thông thường theo các cấp độ: Common ( thường xuyên), sometimes ( đôi lúc), rare ( hầu như không có), No ( không phải triệu của bệnh) và mild ( ít ).
|
Triệu chứng
|
Covid – 19
|
Cảm lạnh thông thường
|
Cúm mùa
|
Dị ứng
|
|
Sốt
|
Common
|
Rare
|
Common
|
Sometimes
|
|
Ho khan
|
Common
|
Mild
|
Common
|
Sometimes
|
|
Khó thở
|
Common
|
No
|
No
|
Common
|
|
Nhức đầu
|
Sometimes
|
Rare
|
Common
|
Sometimes
|
|
Nhức mỏi và đau nhức
|
Sometimes
|
Common
|
Common
|
No
|
|
Đau họng
|
Sometimes
|
Common
|
Common
|
No
|
|
Mệt mỏi
|
Sometimes
|
Sometimes
|
Common
|
Sometimes
|
|
Tiêu chảy
|
Rare
|
No
|
Sometimes
|
No
|
|
Sỗ mũi
|
Rare
|
Common
|
Sometimes
|
Common
|
|
Hắt xì
|
No
|
Common
|
No
|
Common
|
Cách hạn chế lây truyền bệnh trong cộng đồng, theo WHO và bộ Y Tế khuyến nghị [1]:
1. Rửa tay thường xuyên bằng xà phòng hoặc gel rửa tay có thể diệt trừ virus
2. Che miệng và mũi khi ho hoặc hắt hơi - lý tưởng nhất là dùng khăn giấy - và sau đó rửa tay để ngăn sự lậy lan của virus
3. Tránh chạm tay vào mắt, mũi và miệng - nếu tay bạn nhiễm virus có thể khiến virus đi vào trong cơ thể bạn
4. Đừng đến tiếp xúc quá gần với những người có triệu chứng ho, hắt hơi hoặc bị sốt. Họ có thể truyền những giọt nước chưa virus vào trong không khi. Lý tưởng nhất là giữ khoảng cách khoảng 1 mét.
5. Nếu nghi ngờ bản thân bị nhiểm bệnh, cá nhân nên tự cách ly, tránh tham gia các hoạt động cộng đồng và liên lạc cơ quan chức năng có thẩm quyền.
Trong đó quan trọng nhất là rửa tay và vệ sinh cá nhân thật sạch.
Hình ảnh: Rửa tay và vệ sinh cá nhân thật sạch, ngăn ngừa khả năng lây nhiễm bệnh viêm phổi Vũ Hán, nguồn Bộ Y Tế.
Tài liệu tham khảo:
1. Bộ Y Tế.
2. Report of the WHO-China Joint Mission on Coronavirus Disease 2019 (COVID-19).
3. Centers for Disease Control and Prevention. 2020. Coronavirus Disease 2019 (COVID-19). [online] Available at: <https://www.cdc.gov/coronavirus/2019-ncov/index.html> [Accessed 27 March 2020].
4. Emedicine.medscape.com. 2020. Coronavirus Disease 2019 (COVID-19): Practice Essentials, Background. [online] Available at: <https://emedicine.medscape.com/article/2500114-overview> [Accessed 27 March 2020].
5. Chen, N., Zhou, M., Dong, X., Qu, J., Gong, F., Han, Y., Qiu, Y., Wang, J., Liu, Y., Wei, Y., Xia, J., Yu, T., Zhang, X. and Zhang, L., 2020. Epidemiological and clinical characteristics of 99 cases of 2019 novel coronavirus pneumonia in Wuhan, China: a descriptive study. The Lancet, 395(10223), pp.507-513.
6. How the New Coronavirus Spreads and Progresses – And Why One Test May Not Be Enough | UC San Francisco. 2020. How The New Coronavirus Spreads And Progresses – And Why One Test May Not Be Enough. [online] Available at: <https://www.ucsf.edu/news/2020/02/416671/how-new-coronavirus-spreads-and-progresses-and-why-one-test-may-not-be-enough> [Accessed 27 March 2020].
7. Business Insider. 2020. How Coronavirus Symptoms Compare With Those Of The Flu, Allergies, And The Common Cold. [online] Available at: <https://www.businessinsider.com/coronavirus-symptoms-compared-to-flu-common-cold-and-allergies-2020-3?fbclid=IwAR2O1nX3U6qSoEphk_A9m7RCNgB7pOX_0rk58a3La6OZfpaF2LAZ2EQKarg> [Accessed 27 March 2020].