I. Các sản phẩm đồ uống không đường là gì?

            Nước ngọt, hay còn gọi là nước giải khát có đường, là một thuật ngữ chung chỉ các loại đồ uống có thêm đường hoặc chất làm ngọt. Chúng thường được sản xuất công nghiệp và có thể có ga hoặc không có ga. Tuy nhiên, mặc dù mang lại cảm giác sảng khoái, việc tiêu thụ nước ngọt thường xuyên có thể gây ra nhiều vấn đề sức khỏe, trong đó điển hình nhất là việc tăng nguy cơ mắc bệnh tiểu đường type 2.

Hình 1. Một thương hiệu nước giải khát với các sản phẩm có đường và không đường

Để tránh tác hại về mặt dinh dưỡng của đồ uống nước ngọt, ngành công nghiệp giải khát cho ra đời các loại sản phẩm không đường, hoặc zero calories. Đồ uống nước ngọt zero calorie là những loại nước giải khát có vị ngọt nhưng không chứa đường hoặc có hàm lượng calo rất thấp, gần như bằng không. Chúng còn được biết đến với các tên gọi như "nước ngọt ăn kiêng" (diet soda), "không đường" (zero sugar), hoặc "nhẹ" (light). Thay vì sử dụng đường thông thường (như sucrose, fructose), các loại đồ uống này dùng chất tạo ngọt nhân tạo (artificial sweeteners) để tạo vị ngọt. Một số chất tạo ngọt phổ biến bao gồm:

- Aspartame: Ngọt hơn đường mía khoảng 200 lần.

- Sucralose: Ngọt hơn đường mía khoảng 600 lần.

- Acesulfame K: Ngọt hơn đường mía khoảng 200 lần.

- Cyclamate: Ngọt hơn đường mía khoảng 30-50 lần.

- Saccharin: Ngọt hơn đường mía khoảng 300-400 lần.

Hình 2. Công thứ hóa học một số loại đường sử dụng trong đồ uống không đường

            Tuy nhiên, các nghiên cứu khoa học gần đây đã cho thấy các tác hại tới sức khỏe người tiêu dùng của đồ uống không đường cũng tương tự thậm chí nặng hơn các loại đồ uống có đường thông thường.

II. Các tác hại tới sức khỏe của đồ uống không đường

Theo Jotham và cộng sự (2014), tìm hiểu về tác động của các chất tạo ngọt nhân tạo không calo đối với sức khỏe. Nghiên cứu được thực hiện trên hai đối tượng là chuột và người. Theo đó, Chuột bị béo phì khi uống các loại đồ uống chứa đường không calo phổ biến như saccharin, sucralose, và aspartame. Sau một thời gian chúng đều phát triển chứng không dung nạp glucose so với nhóm đối chứng. Trong đó, Saccharin gây ra tác động mạnh nhất. Chuột thí nghiệm được điều trị bằng kháng sinh thì hiện tượng không dung nạp glucose biến mất, cho thấy tác động rõ rang của các loại đường hóa học với hệ vi khuẩn đường ruột, gây triệu chứng không dung nạp glucose, là nguyên nhân tiền thân của bệnh tiểu đường type 2. Khi phân tích sâu hơn, nhóm tác giả còn phát hiện đồ uống không đường làm thay đổi thành phần vi khuẩn đường ruột của chuột, với sự gia tăng của một số loại vi khuẩn (đặc biệt là Bacteroides) và giảm số lượng của những loại khác. Sự thay đổi này làm tăng quá trình phân giải glycan, dẫn đến tăng sản xuất axit béo chuỗi ngắn (SCFAs) có liên quan đến việc tăng thu nhận năng lượng và tiền thân củ nguy cơ béo phì. Mặc dù vậy, các thí nghiệm trên người không có các dấu hiệu rõ rang, và phản ứng của cơ thể người với các loại đường không calo sẽ thay đổi theo cơ địa tình nguyện viên.

Hình 3. Tóm tắt nghiên cứu của Suez và cộng sự (2014).

Theo Malik và cộng sự (2019), nghiên cứu tìm hiểu mối liên hệ giữa việc tiêu thụ đồ uống nước ngọt và đồ uống không đường với nguy cơ tử vong do các bệnh cụ thể (tim mạch, ung thư). Đối tượng nghiên cứu là 37.716 nam giới và 80.647 phụ nữ tại Mỹ. Với thời gian theo dõi từ 28 đến 34 năm (đến năm 2014). Kết quả nghiên cứu cho thấy dù có gây ít nguy cơ tử vong hơn đồ uống nước ngọt, tuy nhiên đồ uống không đường vẫn gây nguy cơ tử vong với các bệnh tim mạch là 13% với nhóm đối tượng uống nhiều hơn 2 lon nước ngọt không đường mỗi ngày. Nghiên cứu này cung cấp bằng chứng rằng mặc dù đồ uống không đường có thể là một giải pháp thay thế, nhưng việc tiêu thụ nhiều vẫn có thể liên quan đến các rủi ro sức khỏe, tim mạch. Các nhà nghiên cứu khuyến cáo nên thay thế đồ uống có đường bằng nước lọc sẽ hiệu quả hơn.

Hình 4. Tóm tắt số liệu nghiên cứu của Malik và cộng sự (2019).

Và một nghiên cứu gần đây nhất, theo Kabthymer và cộng sự (2025), đánh giá mối liên hệ giữa việc tiêu thụ đồ uống nước ngọt và đồ uống không đường với nguy cơ mắc bệnh tiểu đường loại 2. Đối tượng nghiên cứu là 36.608 người trưởng thành từ 40 đến 69 tuổi tại Úc. Kết quả nghiên cứu cho thấy người tiêu thụ đồ uống không đường trên 1 lần/ngày có nguy cơ mắc tiểu đường type 2 cao hơn 83%. Sau khi điều chỉnh thêm các yếu tố về béo phì (chỉ số BMI và tỷ lệ vòng eo-hông), mối liên hệ giữa mối liên hệ giữa đồ uống không đường và bệnh tiểu đường loại 2 vẫn tồn tại, kết quả này không xảy ra với nhóm đồ uống nước ngọt. Phát hiện này cho thấy, đồ uống không đường ngoài việc gây nguy cơ tiểu đường loại 2 còn có thể ảnh hưởng đến tiểu đường loại 2 thông qua các cơ chế khác, ngoài việc gây tăng cân như nước ngọt thông thường.

Hình 5. Tóm tắt quá trình nghiên cứu của Kabthymer và cộng sự (2025).

Với các nghiên cứu gần đây kể trên, rõ ràng có thể nhận định, việc thay thế đồ uống nước ngọt bằng các loại đồ uống không đường tuy có làm giảm tỷ lệ mắc tiểu đường và béo phí, nhưng nguy cơ này vẫn cao nếu so với nhóm đối chứng sử dụng các loại nước giải khát không đường dạng tự nhiên làm đồ uống thay thế khác, ví dụ như nước lọc, trà hay cà phê v.v… Và WHO cũng khuyến cáo không nên dùng các chất tạo ngọt không đường để kiểm soát cân nặng hoặc giảm nguy cơ mắc các bệnh bệnh tiểu đường tuýp 2 và bệnh tim mạch (4).

Th.S Lâm Đức Cường – GVCH, Bộ môn CNTP-SH, Khoa Kỹ Thuật - Công Nghệ, Trường Đại học Văn Hiến.

Tài liệu tham khảo:

1. Suez và cộng sự (2014). Artificial sweeteners induce glucose intolerance by altering the gut microbiota. Nature, 514(7521), 181-186. https://doi.org/10.1038/nature13793
2. Malik và cộng sự (2019). Long-term consumption of sugar-sweetened and artificially sweetened beverages and risk of mortality in US adults. Circulation, 139(18), 2113-2125. https://doi.org/10.1161/CIRCULATIONAHA.118.037401
3. Kabthymer và cộng sự (2025). The association of sweetened beverage intake with risk of type 2 diabetes in an Australian population: A longitudinal study. Diabetes & Metabolism, 101665. https://doi.org/10.1016/j.diabet.2025.101665
4. World Health Organization. WHO advises not to use non-sugar sweeteners for weight control in newly released guideline. May 2023.